(استاد کلینیک دانشکده پزشکی هاروارد – فوق تخصص گوارش، کبد، و آندوسکوپی)
مقدمه
اگر بعد از هر وعده غذا احساس ترش کردن، سوزش سر دل یا نفخ میکنید، شما تنها نیستید. بیماریهای معده و دستگاه گوارش یکی از شایعترین مشکلات جسمی در جهان امروز است. کتاب «درمان بیماریهای معده (سوزش سر دل، ترش کردن، نفخ، اسهال، یبوست)» نوشتهی دکتر نورتون جی. گرینبرگر – استاد برجسته دانشگاه هاروارد – راهنمایی علمی، ساده و دقیق برای شناخت و درمان این اختلالات است. ترجمهی روان آذین صحابی و نظارت علمی دکتر محمد عزیزی باعث شده محتوای کتاب با زبان روز و کاملاً متناسب با نیازهای خواننده ایرانی ارائه شود.
فصل اول: آشنایی با شایعترین بیماریهای گوارشی
در این کتاب، نویسنده از تعریف ساده شروع میکند: «بیماری گوارشی زمانی رخ میدهد که تعادل میان معده، روده، کبد و مجرای صفراوی برهم بخورد».
سوء هاضمه چگونه به وجود میآید؟وقتی غذا سریع بلعیده میشود، یا معده تحت استرس و خستگی است، آنزیمهای گوارشی عملکرد نرمال خود را از دست میدهند. همین باعث احساس سنگینی یا نفخ بعد از غذا میشود.
علت نفخ کردن چیست؟بلعیدن هوای زیاد هنگام حرف زدن حین غذا، مصرف نوشابه، یا نخوردن فیبر کافی از مهمترین عواملاند.
سوزش سر دل چگونه درمان میشود؟درمان با اصلاح رژیم غذایی، پرهیز از خوابیدن بلافاصله پس از غذا و کاهش مصرف قهوه و غذاهای چرب آغاز میشود، اما در صورت تداوم باید با پزشک مشورت کرد.
شایعترین بیماری گوارشی چیست؟رفلاکس یا برگشت اسید معده به مری از رایجترین موارد است. این حالت سوزش پشت جناغ و احساس تلخی دهان را ایجاد میکند.
فصل دوم: سوزش سر دل، رفلاکس و ترش کردن
احتمالاً یکی از دلایل اینکه «همیشه بعد از غذا ترش میکنم» همین پدیده رفلاکس است. در کتاب، گرینبرگر ساختار علمی این حالت را با نمودارهای ساده توضیح میدهد. او میگوید حتی یک تغییر کوچک در زاویه خواب یا حجم غذا میتواند باعث شود دریچه بین معده و مری بدرستی بسته نشود.
درمانها از پرهیز غذایی تا داروهای ضد اسید متنوعاند؛ همچنین پیشنهاد میشود مصرف غذاها و نوشیدنیهای بد مثل فستفود، نوشابه، قهوه غلیظ و شکلات کاهش یابد.
فصل سوم: یبوست مزمن و علل آن
یبوست مزمن از دیدگاه این کتاب، تنها به تأخیر در تخلیه روده مربوط نیست، بلکه به شیوه زندگی، کمتحرکی و استرس هم وابسته است.
علت یبوست مزمن چیست؟کمبود فیبر، مصرف آب ناکافی، و بیتوجهی به نیاز طبیعی بدن. دکتر گرینبرگر تأکید دارد که یبوست در زنان و در دوران بارداری نیز شایعتر است.
تعریف کامل یبوست: کاهش دفعات اجابت مزاج به کمتر از سه بار در هفته، با سختی دفع و احساس باقیماندن مدفوع.
درمانهای یبوست: افزایش مصرف آب، میوه و سبزی تازه، پیادهروی روزانه، و گاهی استفاده موقت از ملینهای ایمن زیر نظر پزشک.
یبوست در بارداری: به دلیل تغییرات هورمونی و کمتحرکی، یکی از مشکلات شایع است و در کتاب راهکارهای ایمن برای این دوره ارائه شده.
فصل چهارم: اسهال، تهوع و اختلالات حرکتی روده
بسیاری میپرسند «چرا اسهال میگیریم؟» یا «چه زمانی لازم است نگران شویم؟». در پاسخ، نویسنده بیان میکند که عفونتهای ویروسی، تغییر در رژیم غذایی یا اضطراب میتوانند علت موقتی باشند. اما اگر اسهال بیش از سه روز طول بکشد یا با تب همراهی کند، باید بررسی تخصصی انجام شود.
در دوران بارداری، تهوع و استفراغ در سهماهه اول طبیعی است، اما اگر با کاهش وزن شدید همراه شود نیاز به بررسی دارد.
حتی در یائسگی نیز تغییرات هورمونی میتوانند باعث کندی حرکات دستگاه گوارش شوند.
فصل پنجم: بیماری سلیاک، دیابت و آسیب اعصاب
از دیدگاه دکتر گرینبرگر، بیماری سلیاک یکی از کمترشناختهشدهترین علل سوءهاضمه مزمن است. او شرح میدهد که سلیاک چه میکند: یک واکنش خودایمنی نسبت به گلوتن که باعث آسیب پرزهای روده میشود.
علایم بیماری سلیاک شامل نفخ، اسهال، کمخونی، کاهش وزن و گاهی افسردگی است.
او همچنین ارتباط میان دیابت و آسیب به اعصاب دستگاه گوارش را توضیح میدهد. اعصاب معده و روده در افراد دیابتی گاهی کند میشوند و باعث سوزش یا تاخیر در تخلیه معده میگردند.
فصل ششم: ارتباط تغذیه و سبک زندگی با معده
دکتر گرینبرگر به سادگی میگوید: «آهسته غذا خوردن یعنی احترام به معده». وقتی غذا را با آرامش میجویم، هضم شیمیایی در بزاق آغاز میشود و اسید معده کمتر تحریک میشود.
برنامهی پیشنهادی او برای طرز تهیه غذای مناسب معده شامل چند قانون ساده است:
وعدههای کوچک ولی منظم بخورید.
غذاهای بخارپز و کمادویه انتخاب کنید.
بعد از خوردن غذا به پشت نخوابید.
مصرف مایعات بین وعدهها بهتر از حین غذاست.
فصل هفتم: زنان، بارداری و گوارش
بیماریهای گوارشی در زنان گاه متفاوت از مرداناند. حاملگی و مشکلات معدهای و رودهای یکی از محورهای مهم کتاب است: از اسهال در بارداری تا ریفلاکس در بارداری، از درمان یبوست در حاملگی تا مراقبت از سنگ کیسه صفرا در بارداری.
دکتر گرینبرگر نشان میدهد که بسیاری از این ناراحتیها موقتی و قابل کنترلاند، به شرطی که تغذیه درست رعایت شود. پس از زایمان و در دوره یائسگی و گوارش نیز نیاز به توجه ویژه به آب بدن و فیبر غذایی وجود دارد.
فصل هشتم: نقش حامیان پزشکی و ابزارهای تشخیص
در بخش تخصصیتر کتاب، نقش آندوسکوپی در تشخیص معدهدرد و بررسیهای بالینی توضیح داده شده است. برای کمک به بیماران، دکتر محمد عزیزی تجربههای خود را از مطب گوارش، مجرای صفراوی و کبد افزوده تا کتاب از سطح تئوری فراتر برود و به «راهنمای عملی» تبدیل شود.
این بخش همچنین به شما یاد میدهد که چه زمانی باید به فوق تخصص گوارش مراجعه کنید و از خوددرمانی پرهیز نمایید.
فصل نهم: سبک زندگی آرام برای معده سالم
استرس، یکی از دشمنان خاموش معده است. چرا دچار سوءهاضمه میشویم؟ چون مغز و معده رابطهای مستقیم دارند. دکتر گرینبرگر پیشنهاد میدهد با تمرینهای تنفس، یوگا یا راه رفتن روزانه، فشار عصبی را کاهش دهید.
او جملهای معروف دارد: «معدهها از غذا نمیرنجد، از عجله رنج میبرد.»
نتیجهگیری
کتاب «درمان بیماریهای معده» فقط به فهرست علائم و داروها اکتفا نمیکند. بلکه ترکیبیست از آخرین پژوهشهای جهانی و تجربهی بالینی اساتید بزرگ دانشگاه هاروارد، ترجمهشده برای خوانندهی فارسیزبان.
در پایان، خواننده در مییابد که:
بسیاری از مشکلات گوارشی با تغییر سبک زندگی، اصلاح تغذیه و کاهش استرس قابل کنترلاند.
دارو، آخرین گزینه است؛ نه اولین.
آهسته خوردن، خواب کافی و نوشیدن آب کافی، سادهترین نسخههای سلامت معدهاند.
این اثر نه تنها راهنمایی کاربردی برای بیماران و خانوادههاست، بلکه منبعی معتبر برای دانشجویان پزشکی و متخصصان تغذیه محسوب میشود. مطالعهاش در سایت کتاب درمانی به هرکسی که با معده درد صبحگاهی، نفخ مزمن، رفلاکس، اسهال یا یبوست دستوپنجه نرم میکند، توصیه میشود.
