به قلم آرزو صارم

روان درمان گر

با بیش از 10 سال سابقه مشاوره.عضو نظام روان شناسی و سازمان بهزیستی کشور

اگر به هر علتی نیاز به مشاوره دارید میتوانید با تیم مشاوره و روان درمانی کتاب درمانی تماس حاصل فرمایید.

تلفن:66423370(021)

کم‌رویی و خجالتی بودن کودک و نوجوان؛ راهنمای جامع و داستان‌محور برای والدین

خرید کتاب خداحافظی با کم رویی و خجالت در کودکان و نوجوانان

مقدمه: وقتی صدای دل کودک شنیده نمی‌شود

«مامان، چرا باید فردا با بچه‌ها برای اردو برم؟ من اصلاً کسی رو اونجا نمی‌شناسم…»

شاید شنیدن این جمله برایت ساده باشد اما برای او، همین یک جمله یعنی دلشوره‌ ای بزرگ. اشتیاق کودک به تجربه‌های تازه، گاهی پشت دیوار کم‌رویی و اضطراب اجتماعی پنهان می‌شود؛ و اینجاست که دل والدین می‌لرزد، چطور دستش را بگیرم و اورا همراهی کنم تا دنیای اطرافش را با اعتماد به نفس کشف کند؟

بر اساس صدها تجربه مشاوره‌ای، بدان:

تو تنها نیستی. هزاران مادر و پدر امروز همین دغدغه را دارند؛ اما راه، از دانستن و درک صبورانه آغاز می‌شود.

نشانه های کم‌رویی کودک و نوجوان

امیرحسین ۸ ساله هر روز موقع ورود به کلاس، کارت شناسایی‌اش را محکم می‌گیرد و شانه‌هایش را بالا می‌اندازد، در حالی که همکلاسی‌هایش با شوق هم را بغل می‌کنند.

او اغلب ته صف می‌ایستد، کمتر صحبت می‌کند و هنگام معرفی خودش، صدایش پایین است. حتی اگر دلی پُر از حرف داشته باشد، ترجیح می‌دهد ساکت بماند.

نشانه های کم‌رویی کودک و نوجوان همین نشانه‌های ساده هستند:

• گوشه گیری اجتماعی کودکان
• بی‌میلی به بازی‌های گروهی
• مشکل کم‌رویی کودک در جمع
• اجتناب از تماس چشمی
• صحبت نکردن با بزرگ‌ترها یا همسالان
• کاهش عزت نفس و اعتماد به نفس کودک
• حتی مدرسه‌گریزی یا اضطراب اجتماعی کودکان

تست کم‌رویی کودک؛ چگونه بفهمیم؟

قصه کوتاه:

ندا از مادربزرگش می‌شنود: «تو چرا مثل خواهرزاده‌هام شادی نمی‌کنی؟» ندا سرش را پایین می‌اندازد و می‌گوید: «دوست دارم ولی خجالت می‌کشم!»

اینجا والدین به فکر می‌افتند: آیا وقت آزمون یا تست کم‌ رویی کودک فرا رسیده؟

چند سؤال ساده از رفتارهای اجتماعی کودک، می‌تواند راه را هموار کند:

• آیا فرزندتان به راحتی دوست پیدا می‌کند؟
• در فعالیت‌های دسته‌جمعی شرکت دارد یا خیر؟
• نشانه‌های اضطراب اجتماعی کودک را نشان می‌دهد؟

این تست‌ها اغلب توسط روانشناس کودک برای درمان کم‌رویی هم انجام می‌شود تا تشخیص دقیق‌تر بدهد.

علت خجالتی بودن کودک و عوامل موثر (روایت زندگی واقعی)

زهرا همیشه دختر باهوشی بود اما وقتی بحث جمع مطرح می‌شد، ساکت می‌ماند. پدرش با شنیدن هر حرف ناشایستی سری به افسوس تکان می‌داد، مادر گاهی تشر میزد و در مهمانی انتقاد می‌کرد: «دختر من نباید انقدر کم‌ حرف باشه!»

زهرا ناخودآگاه کم‌کم اعتمادش را به ابراز وجود از دست داد.

علت خجالتی بودن کودک می‌تواند ترکیبی از این موارد باشد:

• کم‌رویی ارثی و عوامل ژنتیکی
• تاثیر تنبیه بدنی بر کم‌رویی
• نقش دعوای والدین در خجالت کودک
• بی‌توجهی یا تحقیر کودک
• فقدان حمایت عاطفی خانواده
• حمایت مدرسه و خانواده برای درمان کم‌رویی
• تجربه‌های تلخ اجتماعی

یادت باشد: همه‌ی این عوامل در عزت نفس پایین و خجالتی بودن کودک تاثیر می‌گذارند.

تفاوت کم‌رویی با درونگرایی؛ هر خاموشی نشانه مشکل نیست

سارا زیاد ساکت است اما هر وقت نقاشی می‌کشد، اشتیاقش هویدا می‌شود. پدرش نگران است: «نکنه دخترم کم‌رو باشد؟»

اما گاهی شخصیت کودک، درونگرایی است نه کم‌رویی مرضی.

درونگرایی یعنی نیاز بیشتر به خلوت و شارژ شدن با تنهایی، اما کم‌رویی یعنی ترس از قضاوت و اضطراب اجتماعی.

سن بروز کم‌رویی در کودک معمولاً در دوره پیش‌دبستان و ابتدای مدرسه شدت می‌گیرد و اگر جدی گرفته نشود، به عادت به سکوت و کم‌رویی می‌انجامد.

عوارض کم‌رویی در کودک و نوجوان (لحظه‌ای تلخ اما الهام‌بخش)

تصویر ذهنی:

علی در مسابقه نقاشی، اثر زیبایی کشید اما حاضر نشد تابلو را بلند کند و درباره‌اش توضیح بدهد. جایزه را به دیگری دادند اما در چشمانش حسرت و شرم موج می‌زد.

عوارض کم‌رویی و خجالتی بودن کودک:

• مشکلات تحصیلی کودکان خجالتی (مثل امتناع از پاسخ‌گویی در کلاس)
• کم‌رویی و کاهش موفقیت تحصیلی
• فقدان دوست‌های نزدیک
• انزوا و گوشه‌گیری
• حتی در بزرگسالی: کاهش موفقیت شغلی و رضایت اجتماعی

عوامل موثر بر گوشه گیری کودک در آینده نقشی جدی ایفا می‌کند.

اینجاست که پیشگیری و درمان ضرورت پیدا می‌کند.

راهکار درمان کم‌رویی کودک و نوجوان (روایت تجربه‌های موفق)

محمد شش ساله همیشه موقع بازی در پارک کنار مادرش می‌نشست تا اینکه معلمش او را در یک گروه نمایش عروسکی ثبت نام کرد. روز اول دست‌هایش لرزید اما هفته سوم، با صدای بلند شعر خواند و همه بچه‌ها تشویقش کردند. الان دوستان زیادی دارد!

راهکارهای درمان کم‌رویی کودک و نوجوان:

• بازی درمانی کم‌رویی: بازی‌های گروهی، نمایش عروسکی، هنرهای جمعی
• درمان کم‌رویی با بازی
• درمان کم‌رویی کودک با بازی درمانی و گروه درمانی
• تمرین نقش‌بازی (Role Play)
• آموزش مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی
  • با شرکت در کلاس آموزشی ویژه کودکان کم‌رو
  • دیدن رفتار مدل در محیط‌های اجتماعی
  • مهارت اجتماعی کودک و تمرین جرأت‌ ورزی
• تقویت عزت نفس کودک
  • با تشویق و فرصت نقش‌آفرینی
  • پرورش خودباوری کودک
  • تمرین افزایش عزت نفس کودک و افزایش جرأت ورزی کودک

نقش خانواده و مدرسه؛ تجربه تغییر با حمایت

فاطمه بعد از هر دعوای والدین، روزها ساکت‌تر از قبل می‌شد. اما وقتی پدر و مادرش تصمیم گرفتند به جای تشر زدن، برای هر تلاش ساده او را تشویق کنند و با معلمش همکاری داشته باشند، کم‌کم فاطمه در جمع خود را نشان داد.

والدگرامی! شیوه برخورد والدین با خجالتی بودن کودک، کیفیت ارتباط عاطفی، الگوبرداری از اعتماد به نفس شما و حمایت مدرسه و خانواده برای درمان کم‌رویی، اساسی‌ترین نقش را در مسیر درمان دارند.

سؤالات پرتکرار والدین درباره کم‌رویی فرزند

«دکتر فرزندم دوست ندارد به جشن دعوت شود. چکار کنم؟»

«پسرم در مدرسه حرف نمی‌زند؛ آیا باید نگران باشم؟»

«کودک خجالتی چه کلاسی برود؟»

پاسخ کوتاه:

• کلاسی را انتخاب کنید که با بازی گروهی و هنرهای جمعی همراه باشد.
• با تمرین نقشه راه درمان در خانه و کمک روانشناس، شرایط را بهبود بخشید.
• پرسیدن سوالات آرام و مثبت، کلید ایجاد ارتباط است.

جمع‌بندی پایانی؛ پیام امید

ریحانه بعد از ماه‌ها گوشه‌گیری، اولین دوستش را در کلاس نقاشی پیدا کرد. مادرش می‌گوید: «برای اولین بار بعد مدتها، خنده واقعی‌اش را دیدم.»

والد عزیز؛

سفر از کم‌رویی به شادابی شاید ساده نباشد اما شدنی است، اگر گام‌به‌گام و عاشقانه همراهش باشی.

نکته مشاور:

یادت بماند، کم‌رویی یک برچسب نیست بلکه پلی است به سمت رشد. عشق تو، مهم‌ترین کلید پیشرفت فرزندت است.